Coğrafi işaret için, bir tür tanıtıcı işaret denilebilir. Coğrafi işareti olan bir ürünün, hangi bölge, yöre veya ülkeden geldiği kolaylıkla belirlenebiliyor. Coğrafi işaret, patent, marka veya endüstriyel tasarım haklarıyla karıştırılsa da kendi içerisinde bu kavramlar birbirinden farklılık gösteriyor. Coğrafi işaret almak için bazı gerekliliklerin yerine getirilmesi gerekiyor. Fakat coğrafi işaret kendi içerisinde iki kategoriye ayrıldığı için, öncelikli olarak ürünün hangi kategoride değerlendirmeye gireceğinin doğru belirlenmesi önem taşıyor. Coğrafi işaret ne işe yarar sorusunun cevabı oldukça merak edilen konular arasında yer alıyor. Coğrafi işaret sayesinde, ürün tescillenerek koruma altına alınıyor.

Coğrafi işareti, Türk Patent ve Marka Kurumu tarafından onaylanmış ürünler alabiliyor. Coğrafi zenginliğe sahip olan ülkemizde yaklaşık 90 adet coğrafi işarete sahip meyve ve sebze bulunuyor. Bu yazımızda, coğrafi işaret kavramına, gerekliliklerine ve Türkiye’de coğrafi işaret taşıyan ürünlere bir perde araladık.

Coğrafi İşaret Nedir?

Coğrafi işaret nedir sorusu detaylı bir cevabı hak ediyor. Coğrafi işaret, belirli bir ünü ve niteliği olan ürünlere veriliyor. Coğrafi işaret almak için ünlü olmak yetmiyor. Aynı zamanda, ürünün kökeninin bulunduğu yöre veya bölge ile özdeşleşmiş olması gerekiyor. Peki coğrafi işaret kim tarafından veriliyor? Türkiye’de Türkiye Patent ve Marka Kurumu tarafından ürünlere verilen coğrafi işaret, ürünün koruma altına alındığı anlamını da taşıyor.

Daha farklı bir şekilde konuyu ele almak gerekirse, bir ürün, en temel ve belirgin özelliğini üretildiği yöreden alıyor ise yöre ile özdeşleşmiş demektir. Örneğin Kayseri pastırması veya Antakya künefesi, coğrafi işaret kavramının açıklanabilmesi adına ideal örneklerden.

Yöre ile özdeşleşmiş ürün anlamına gelen coğrafi işareti almak için ürünün bazı özellikleri taşıması gerekiyor. Coğrafi işaret almak için üründe aranan özellikler şu şekilde listelenebilir;

1. Ürünün coğrafi sınırlarının belirli bir alanı kapsaması. Yani bir ürün hem İzmir hem de Kayseri’de aynı özellik ve yapıda üretebiliyorsa, bu ürünün yöre ile özdeşleşmesine mâni olacağı için, o ürün coğrafi işaret alamaz.
2. Ürünün üretildiği alana ait özellikler neticesinde yetişiyor olması. Buna da şu şekilde örnek verilebilir: Türkiye’nin kıyı bölgelerinde ılıman iklim görülürken, iç kesimlerinde karasal iklim görülüyor. İklim koşulları gibi farklı etmenler, bölgelerdeki tarım faaliyetlerini de doğrudan etkiliyor. İki farklı iklim türünde de yetişebilen bir ürün, bölge aidiyeti kavramı içerisine sokulamayacağı için coğrafi işaret alma ihtimali de ortadan kalkmış oluyor.
3. Coğrafi işaret alacak ürünün, yetiştiği bölge ile bağdaştırılabileceği bir özellik taşıması gerekiyor. Bu karakteristik özelliğin, onu farklı yöredeki yetişen ürünlerden ayırması önem taşıyor. Bunun için Anamur muzu örnek verilebilir. Mersin Anamur muzu, hem kokusu hem de aroması ile diğer muzlardan ayrılıyor. Bu karakteristik özelliği, yetiştiği yöre ile ilişkilendirilebildiği için, coğrafi işaret taşıyan meyvelerden biri arasında yer alıyor.

Coğrafi işaret ikiye ayrılıyor. Menşe adı ve mahreç işareti olarak ikiye ayrılan coğrafi işareti almak için farklı gerekliliklerin yerine getirilmesi gerekiyor.

Menşe adı almak için o ürünün tüm işlemlerinin belirtilen bölgede gerçekleşmesi gerekiyor. Yani bahsi geçen ürünün menşe adı alması, tüm özelliklerinin bölgeye özgü olduğu anlamına geliyor. Menşe adı için, kısaca coğrafi kaynak gösteren işaret demek yanlış olmaz. Çünkü ürünler yalnızca o coğrafi bölgede yetiştikleri zaman bu niteliği kazanabiliyorlar. O nedenle menşe adı taşıyan bir ürün, farklı bir bölgede yetişemez.

Mahreç işareti almak için, söz konusu ürünün yine belirgin ve özerk nitelikler taşıması bekleniyor. Fakat menşe işaretinden farklı olarak, mahreç işareti almış ürünler, ait oldukları bölgeler dışında da üretilebiliyorlar. Tabii ki bu üretimin de belli şartları bulunuyor. Örneğin, bahsi geçen ürünün ait olduğu bölgeye özel ham madde ve üretim yöntemleri kullanılarak yetiştirilmesi gerekiyor. Aynı zamanda başka bölgelerde üretilebilen ürünün, ait olduğu yöre ile aynı kalitede olması da ürünün mahreç işareti alması için yerine getirilmesi gereken şartlardan biri.

Coğrafi İşaret Nasıl Alınır?

Coğrafi işaret nasıl alınır sorusuna yanıt verebilmek için bir listeden yararlanılabilir.

1. Öncelikli olarak, başvurusu yapılacak ürünün, menşe adı kategorisine mi yoksa mahreç işareti kategorisine mi dahil olduğunun belirlenmesi.
2. Ürün için başvuru yapacak kişinin, gerekli bilgileri içeren başvuru formunu doldurması.
3. Ürünün coğrafi işaret almak için uygun olduğunu kanıtlayan belgelerin hazırlanması.
4. Ürünün söz konusu bölgede üretimi ile ilgili tarihi belgelerin bulunması.

Ana hatları bu şekilde olan coğrafi işaret alma aşaması, kendi içerisinde daha fazla detay barındırıyor.

 

Coğrafi İşarete Sahip Sebze ve Meyvelerimiz

Ülkemizde coğrafi işarete sahip meyve ve sebzeler oldukça fazla. Yaklaşık 90 adet coğrafi işaretli ürüne sahibiz. Her biri, bulunduğu bölgenin dokusunu ve özelliğini içerisinde barındırıyor. Yerinde yenilmesi gereken ve kendilerine has özellikleri ile akrabalarından ayrılan meyve ve sebzeleri senin için derledik.

1. İzmir Urla Sakız Enginar

Urla sakız enginarı, akranlarından ayıran pek çok belirleyici özellik taşıyor. Bunların ilki, diğer enginarlardan daha erkenci olması. Urla sakız enginarı, kasım ve nisan ayları arasında hasat ediliyor. Sakız enginarı bir diğer ayırt edici özelliğini de görüntüsünden alıyor. Yaprakları düz olan İzmir enginarının başı silindir şeklinde. Çiçek tabanı ise diğer enginarlara oranla oldukça geniş.

2. Balıkesir Edremit Zeytinyağı

Balıkesir Edremit zeytinyağı menşe adı taşıyan ürünlerden. Çünkü Balıkesir Edremit zeytinyağı yalnızca Edremit yağlık zeytin çeşidinden üretilebiliyor. Bölgedeki Kaz Dağları, Madra dağı gibi dağlar, rüzgarları keserek zeytinliklerin korunmasına yardımcı oluyor.

3. Mersin Anamur Muzu

Mersin Anamur muzu, oldukça gösterişli görüntüsü ile dikkat çekiyor. Mersin Anamur muzunu özel kılan, kendine has ve büyüleyici aroması. Mersin Anamur muzunun ağaçları oldukça az meyve veriyor. İnce kabuklu olan Mersin Anamur muzu, Türkiye’nin korunması gereken değerleri arasında yer alıyor.

4. Kastamonu Taşköprü Sarımsağı

Taşköprü sarımsağının şifası dilden dile dolaşıyor. Tıbbi özellik açısından en değerli sarımsaklar arasında yer alan Taşköprü sarımsağı, vitamin ve mineral açısından da oldukça zengin. Baş kabuk rengi beyaz olan Taşköprü sarımsağının, diş kabuk rengi pembe ve diş eti rengi ise krem. Kuru madde içeriği yüksek olan Taşköprü sarımsağı, uzun süre boyunca kolaylıkla depolanabiliyor. Taşköprü sarımsağını diğer sarımsaklardan ayıran en büyük özellik ise, içerisinde selenyum elementi barındırıyor olması. Selenyum elementi sayesinde Taşköprü sarımsağı, halk arasında kanser önleyici olarak da tanınıyor.

5. Maraş Tarhanası

Maraş tarhanası, diğer tarhanalara oranla oldukça az su barındırıyor. Bu özelliği sayesinde de uzun süre bozulmadan kullanılabiliyor. Maraş tarhanası, Kahramanmaraş’a özel yöntemler kullanılarak hazırlanıyor. Uzun süre tok tutma özelliği taşıyan Maraş tarhanası, bu özelliği sayesinde diyet listelerinde kendisine sıklıkla yer buluyor.

6. Aydın İnciri

Aydın inciri, sarılop cinsi bir dağ inciri olarak biliniyor. Sulama yapılmadan yetiştirilen Aydın inciri, kendine has aroması ve lezzetini de bu yöntemden alıyor. Besin değeri oldukça yüksek olan Aydın inciri, aynı zamanda yüksek oranda, A, B ve C vitamini barındırıyor.

Coğrafi işaret alan ürünlerin her biri, sahip olduğu özellikler ile benzerlerinden ayrılıyor. Her biri birer hazine ve şifa deposu olan coğrafi işaretli meyve ve sebzelerin, bir gün mutlaka denenmesi ve her daim korunması gerekiyor.